1. Factores Xeográficos Determinantes do Clima

Os factores xeográficos son elementos permanentes que modifican as condicións climáticas xerais dunha zona.

a) Latitude

España sitúase na zona temperada do hemisferio norte, polo que ten dúas estacións ben marcadas (verán e inverno) e dúas de transición (primavera e outono). En Canarias, pola súa latitude subtropical, os contrastes entre estacións son menos notorios.

b) Situación

A Península Ibérica sitúase entre dúas grandes masas de auga de características térmicas distintas (océano Atlántico e mar Mediterráneo) e entre dous continentes (Europa e África), polo que é unha encrucillada de masas de aire distintas. Canarias recibe tamén influencias atmosféricas diferentes debido á súa insularidade e á proximidade ás costas africanas.

c) Influencia do Mar (Maritimidade e Continentalidade)

A influencia do mar é escasa no interior pola anchura da Península, as costas pouco recortadas e a existencia de relevos montañosos paralelos á costa. Este feito establece claras diferenzas entre unha estreita periferia, aberta ao mar, e un ancho núcleo interior caracterizado pola continentalidade. Nos dous arquipélagos (Baleares e Canarias), o influxo do mar é decisivo.

d) O Relevo

O relevo inflúe en tres aspectos fundamentais:

Disposición do Relevo

• Os sistemas montañosos paralelos á costa frean a influencia do mar, que só penetra con claridade polo Val do Guadalquivir.
• A posición oeste-leste da maioría dos relevos dificulta a entrada de masas de aire procedentes do norte ou do sur, pero favorece a entrada de masas de aire do oeste. No interior, estas masas perden gran parte da súa humidade e extreman a súa temperatura.
• As concas encerradas entre montañas teñen precipitacións escasas, pois as masas de aire descargan a súa humidade nos sistemas montañosos que as bordean. Tamén son frecuentes as néboas polo estancamento do aire.

Altitude

A altitude diminúe a temperatura uns 0,5/0,6 ºC por cada 100 m de ascenso. Tamén provoca:

• Precipitacións orográficas (nas abas polas que ascende o aire ou de barlovento).
• Precipitacións ocultas (xeada e orballo).
• Precipitacións horizontais (polo estancamento de nubes nas abas).

Orientación

A orientación orixina contrastes climáticos locais entre os solleiros (solanas) e os avesedos (ombrosas).

2. Factores Termodinámicos e Circulación Atmosférica

Os factores termodinámicos son os responsables da circulación atmosférica ou sucesión de masas de aire.

a) Circulación en Altura: A Corrente en Chorro (Jet Stream)

Dáse na zona temperada e é unha forte corrente de vento que circula en dirección oeste-leste entre os nove e os once quilómetros de altitude, na diferenza de altura existente entre a tropopausa polar e a tropical. Separa as baixas presións polares (á esquerda) das altas presións tropicais (á dereita). Ten dous compoñentes:

Velocidade e Trazado

• Cando circula rápido (máis de 150 km/h) ten un trazado zonal con suaves ondulacións que corresponde en superficie coa fronte polar.
• Cando circula lenta describe profundas ondulacións: cristas (altas presións) e vales ou valgadas (baixas presións) que dan lugar en superficie a anticiclóns e borrascas. Se se desprenden do chorro principal poden provocar gran variabilidade de tempo.

Desprazamentos Estacionais

Os desprazamentos estacionais fan que afecte a Península sobre todo no inverno, cando circula máis ao sur. No verán está ao norte e só incide na franxa cantábrica.

b) Circulación en Superficie: Centros de Acción, Masas de Aire e Frontes

Centros de Acción

Son áreas de altas ou baixas presións. A presión mídese en milibares (mb) e represéntanse nos mapas do tempo mediante isóbaras de 4 en 4 mb. A presión normal é de 1013,5 mb, aínda que nos mapas do tempo adoita considerarse un valor de 1016 mb.

• Unha alta presión ou anticiclón ten máis de 1016 mb e nela os ventos circulan no sentido das agullas do reloxo; produce tempo estable.
• Nunha baixa presión ou borrasca hai menos de 1016 mb e os ventos circulan en sentido antihorario; produce tempo inestable.

Orixe dos Centros de Acción

• Térmica: Se o aire arrefría, fórmase un anticiclón térmico (o aire pesa máis e descende); se o aire se quenta, pesa menos e ascende, formando unha baixa térmica.
• Dinámica: As cristas da corrente en chorro producen anticiclóns e as valgadas, borrascas.

Centros de Acción Destacados sobre a Península

• Anticiclóns: O das Azores, os polares atlánticos, o escandinavo e os térmicos do interior de Europa e do interior da Península (inverno).
• Borrascas: Depresión de Islandia, do Golfo de Xénova e as térmicas do norte de África e do interior peninsular (verán).

Masas de Aire

Son porcións de aire cunhas características concretas de temperatura, humidade e presión debidas ás súas rexións de orixe. España recibe:

• Masas de aire frías ou polares e cálidas ou tropicais.
• Dependendo da superficie onde se forman, poden ser marítimas (húmidas) ou continentais (secas).

Frontes

Son superficies que separan dúas masas de aire de características distintas. En España, a máis importante é a fronte polar que separa masas de aire tropical e polar. As súas ondulacións provocan borrascas de dúas frontes e precipitacións.

3. Interpretación de Mapas Meteorolóxicos

O mapa meteorolóxico é unha representación gráfica que mostra o estado da atmosfera en superficie nun momento determinado. Neste caso, o espazo que abarca é o Atlántico oriental, Europa occidental e o norte de África.

Elementos Clave para a Interpretación

Centros de Acción (Anticiclóns e Borrascas)

• Anticiclón: Vento no sentido das agullas do reloxo, presión superior a 1016 mb, tempo estable.
• Borrasca: Vento en sentido antihorario, presión inferior a 1016 mb, tempo inestable.
• Orixe: Determinar se é térmico (terra) ou dinámico (auga).

Frontes

• Frías (triángulo): Precipitacións de escasa duración pero que poden ser intensas.
• Cálidas (círculo): Precipitacións lixeiras pero constantes. Duran máis que as frías.
• Ocluídas: Precipitacións constantes e de carácter máis intenso.

Ventos e Isóbaras

• Ventos fortes: Isóbaras xuntas.
• Ventos febles: Isóbaras separadas.

Nubosidade e Temperaturas

• Nubosidade: Borrasca (nubosidade); Anticiclón (ceos despexados).
• Temperaturas: Aumentan (sur), descenden (norte), estables (leste, oeste).

4. Interpretación de Diagramas Ombrotérmicos

O diagrama ombrotérmico é un gráfico que representa as temperaturas medias mensuais e as precipitacións mensuais dun lugar ao longo do ano. No eixe das abscisas sitúanse os meses do ano e no eixe das ordenadas (esquerda ou dereita) represéntanse as temperaturas medias mensuais (graos Celsius – ºC, medidas co termómetro) e as precipitacións medias mensuais (mm, medidas co pluviómetro).

Análise das Precipitacións

Total Anual

• Moi abundante (>1.000 mm): Clima oceánico.
• Abundante (>800 mm): Clima oceánico.
• Moderado ou escaso (800-500 mm): Clima mediterráneo costeiro ou continentalizado.
• Moi escaso (<300 mm): Clima mediterráneo subdesértico ou estepario.
• Extremadamente baixo (<150 mm): Clima desértico.

Distribución (Índice de Aridez)

A distribución considérase seca se a precipitación (P) é inferior ao dobre da temperatura (2T) no mes (P < 2T).

• Regular (ningún mes seco): Clima oceánico.
• Bastante regular (máximo 2 meses secos): Clima oceánico de transición.
• Irregular (máis de 2 meses secos): Clima mediterráneo continentalizado.
• Moi irregular (máis de 7 meses secos): Clima mediterráneo subdesértico ou estepario.

Forma da Precipitación

A forma pode ser en chuvia ou neve. A posibilidade de neve existe cando a temperatura media dos meses do inverno é inferior ou próxima a 0 ºC.

Análise das Temperaturas

Temperatura Media Anual

• Baixa (<10 ºC): Montaña.
• Fresca (10-12,5 ºC): Latitude setentrional sen influencia do mar (Submeseta Norte).
• Moderada (12,5-15 ºC): Costa cantábrica, bordos do Val do Ebro, Submeseta Sur (excepto Estremadura e Andalucía oriental).
• Cálida (15-17,5 ºC): Centro do Val do Ebro, Estremadura.
• Alta (>17,5 ºC): Centro do Val do Guadalquivir, costas mediterránea e suratlántica, Canarias (excluíndo as zonas altas).

Amplitude Térmica (Diferenza entre a maior e a menor temperatura media mensual)

• Moi baixa (<8 ºC): Canarias.
• Baixa (9-12 ºC): Costa cantábrica.
• Moderada (12-16 ºC): Costa mediterránea e suratlántica.
• Alta (16-18 ºC): Interior.
• Moi alta (>18 ºC): Interior.

Temperatura do Verán

• Caloroso: Algún mes con temperatura media igual ou superior a 22 ºC.
• Cálido: Ningún mes con temperatura media igual ou superior a 22 ºC.

Temperatura do Inverno

• Suave: Temperatura media do mes máis frío igual ou superior a 10 ºC.
• Moderado: Temperatura media do mes máis frío entre 6 ºC e 10 ºC.
• Frío: Temperatura media do mes máis frío entre -3 ºC e 6 ºC.